Jak Nerw Błędny Wpływa na Nasze Zdrowie i Emocje?
Relacje między autonomicznym a obwodowym układem nerwowym są fundamentem teorii poliwagalnej. AUN reguluje reakcje organizmu, takie jak tętno, oddech czy reakcje na stres, podczas gdy OUN przesyła informacje z mózgu do ciała. Nerw błędny, szczególnie brzuszna gałąź, odgrywa kluczową rolę w stabilizacji emocji i zdrowia psychicznego.
Relacje między autonomicznym i obwodowym układem nerwowym w kontekście teorii poliwagalnej
Autonomiczny układ nerwowy (AUN) i obwodowy układ nerwowy (OUN) są ze sobą ściśle powiązane, ale pełnią różne funkcje i mają odmienną strukturę. Zrozumienie ich relacji wymaga rozróżnienia ich zakresów i interakcji.
1. Obwodowy układ nerwowy (OUN) – co to jest?
Obwodowy układ nerwowy to część układu nerwowego, która obejmuje wszystkie nerwy znajdujące się poza mózgiem i rdzeniem kręgowym (czyli poza ośrodkowym układem nerwowym). Składa się z:
Układu somatycznego: odpowiada za świadome funkcje, takie jak ruch mięśni i odbieranie bodźców zmysłowych.
Układu autonomicznego (AUN): reguluje nieświadome procesy fizjologiczne, takie jak trawienie, rytm serca, oddychanie, itp.
2. Autonomiczny układ nerwowy (AUN) – co to jest?
AUN jest częścią obwodowego układu nerwowego i kontroluje funkcje, które zachodzą automatycznie (poza świadomą kontrolą). Dzieli się na:
Układ współczulny (sympatyczny): odpowiedzialny za reakcje „walcz lub uciekaj” w sytuacjach stresowych.
Układ przywspółczulny (parasympatyczny): odpowiada za regenerację, relaksację i trawienie.
Układ jelitowy: autonomiczny kontroler przewodu pokarmowego.
Co wynika z czego?
a) Struktura:
OUN obejmuje AUN.
AUN jest jedną z dwóch głównych gałęzi obwodowego układu nerwowego, druga to układ somatyczny.
b) Funkcje:
OUN działa jako „droga transmisji” między ośrodkowym układem nerwowym a ciałem.
Przykład: Nerwy autonomiczne przekazują sygnały z mózgu (np. z podwzgórza) do serca, aby zmienić tętno.
AUN automatycznie reguluje te funkcje, takie jak oddychanie czy reakcje stresowe, które nie wymagają świadomej kontroli.
c) Hierarchia:
AUN zależy od OUN.
Wszystkie informacje sensoryczne i motoryczne przechodzą przez obwodowy układ nerwowy, ale są nadzorowane przez mózg i rdzeń kręgowy (części ośrodkowego układu nerwowego).
d) Interakcja:
AUN i OUN współpracują w obu kierunkach:
Mózg wpływa na AUN. Na przykład emocje (z układu limbicznego) mogą przyspieszać tętno (poprzez nerwy współczulne).
AUN wpływa na mózg. Na przykład zmniejszona aktywność przywspółczulna (niska HRV) może zwiększać ryzyko lęku i depresji.
Podsumowanie relacji
Obwodowy układ nerwowy jest szerszą kategorią, w której mieści się autonomiczny układ nerwowy. AUN jest wyspecjalizowaną częścią OUN, która zajmuje się regulacją automatycznych procesów w organizmie. OUN działa jako most między mózgiem a ciałem, przekazując sygnały do AUN, który następnie steruje funkcjami narządów wewnętrznych.
Jak obwodowy układ nerwowy wpływa na nasze emocje i reakcje?
Obwodowy układ nerwowy (OUN) odgrywa istotną rolę w teorii poliwagalnej, ponieważ jest kluczowy dla połączenia między ośrodkowym układem nerwowym (mózg i rdzeń kręgowy) a resztą ciała. W szczególności teoria poliwagalna koncentruje się na funkcjonowaniu nerwu błędnego (nervus vagus), który jest częścią przywspółczulnej gałęzi autonomicznego układu nerwowego (AUN), będącego z kolei podsystemem OUN.
Rola obwodowego układu nerwowego w teorii poliwagalnej
Teoria poliwagalna, opracowana przez Stephena Porgesa, skupia się na dwóch głównych komponentach nerwu błędnego, które wchodzą w skład obwodowego układu nerwowego:
Brzuszna gałąź nerwu błędnego (Ventral Vagus) – aktywna w stanie bezpieczeństwa, wspiera funkcjonowanie społeczne, komunikację, trawienie i regenerację.
Grzbietowa gałąź nerwu błędnego (Dorsal Vagus) – aktywuje się w sytuacjach zagrożenia lub wycofania, prowadząc do reakcji „zamrożenia” (freeze), a w skrajnych przypadkach nawet do dysfunkcji fizjologicznych.
Specyficzne mechanizmy związane z OUN
Regulacja narządów wewnętrznych
Nerw błędny, będący częścią obwodowego układu nerwowego, reguluje funkcje wielu narządów wewnętrznych, takich jak serce, płuca, i układ pokarmowy.Brzuszna gałąź odpowiada za utrzymanie spokojnego rytmu serca oraz wspiera procesy trawienne.
Grzbietowa gałąź jest związana z reakcjami ochronnymi, takimi jak spowolnienie akcji serca czy zahamowanie trawienia w momencie zagrożenia.
Neurocepcja
Teoria poliwagalna wprowadza pojęcie neurocepcji, czyli nieświadomego procesu detekcji bezpieczeństwa lub zagrożenia w otoczeniu. Ten proces zachodzi zarówno w obwodowym, jak i ośrodkowym układzie nerwowym. Informacje sensoryczne z otoczenia (np. dźwięki, wyraz twarzy innych ludzi) są przekazywane przez nerwy czuciowe obwodowego układu nerwowego do mózgu, gdzie są interpretowane.Zaangażowanie układu współczulnego i przywspółczulnego
Obwodowy układ nerwowy, przez swoje dwie gałęzie autonomiczne (współczulną i przywspółczulną), odgrywa rolę w reakcjach „walcz/uciekaj” (fight/flight) oraz w regeneracji i relaksacji.Teoria poliwagalna podkreśla, że równowaga między tymi systemami jest kluczowa dla zdrowego funkcjonowania fizycznego i psychicznego.
Przykłady działania OUN w teorii poliwagalnej
Reakcje fizjologiczne
W sytuacjach bezpieczeństwa brzuszna gałąź nerwu błędnego obniża tętno i wspiera spokojny oddech. W stanach zagrożenia aktywowany jest układ współczulny (przyspieszone tętno, napięcie mięśniowe) lub grzbietowa gałąź (reakcja „zamrożenia”).Komunikacja społeczna
Brzuszna gałąź nerwu błędnego reguluje mięśnie zaangażowane w ekspresję twarzy, ruchy oczu oraz ton głosu, co sprzyja interakcjom społecznym. Te funkcje są możliwe dzięki integracji nerwu błędnego z innymi nerwami czaszkowymi, również będącymi częścią OUN (np. nerwem twarzowym i trójdzielnym).Związek z emocjami
Obwodowy układ nerwowy odpowiada za fizjologiczne odzwierciedlenie emocji, takie jak uczucie napięcia w żołądku (związane z nerwem błędnym), pocenie się (aktywność współczulna) czy uczucie spokoju (przywspółczulna brzuszna gałąź).
Podsumowanie
Obwodowy układ nerwowy jest kluczowy dla działania teorii poliwagalnej, ponieważ to on odpowiada za bezpośrednie połączenie między mózgiem a ciałem, umożliwiając reakcje fizjologiczne, które odzwierciedlają poziom bezpieczeństwa lub zagrożenia. Nerw błędny, będący najważniejszym elementem tej teorii, odgrywa centralną rolę w regulacji stanu emocjonalnego, społecznego i fizycznego, co czyni obwodowy układ nerwowy fundamentem funkcjonowania opisanego przez Porgesa.
Co to jest HRV (zmienność rytmu serca)?
HRV, czyli zmienność rytmu serca, odnosi się do różnic w odstępach czasowych między kolejnymi uderzeniami serca. Innymi słowy, jest to miara, jak elastycznie układ nerwowy reaguje na zmieniające się potrzeby organizmu. Zdrowy organizm cechuje się większą zmiennością rytmu serca (wysoka HRV), co oznacza, że serce potrafi szybko dostosować się do różnych sytuacji, takich jak odpoczynek, stres czy aktywność fizyczna.
HRV jest kontrolowana głównie przez autonomiczny układ nerwowy (AUN), który dzieli się na:
- Układ przywspółczulny (parasympatyczny) – odpowiada za reakcje odpoczynku i regeneracji, związany z brzuszną gałęzią nerwu błędnego (kluczowy w teorii poliwagalnej).
- Układ współczulny (sympatyczny) – aktywuje reakcje „walcz lub uciekaj”.
Znaczenie HRV w kontekście teorii poliwagalnej
W teorii poliwagalnej (Porges, 2011) HRV odgrywa kluczową rolę jako wskaźnik funkcjonowania autonomicznego układu nerwowego i zdolności adaptacyjnych jednostki. Główne punkty to:
Brzuszna gałąź nerwu błędnego (ventral vagal complex, VVC):
- Wysoka HRV wskazuje na aktywację VVC, który wspiera zdolności społeczne i emocjonalne, takie jak poczucie bezpieczeństwa, zaangażowanie społeczne i skuteczna regulacja emocji.
- Kiedy nerw błędny działa prawidłowo, organizm może efektywnie przechodzić między stanami relaksu a reakcjami na stres.
Regulacja emocji:
- Wysoka HRV jest związana z lepszą zdolnością do regulacji emocji i adaptacji do wyzwań.
- Niska HRV (często obserwowana u osób z traumą, depresją czy lękiem) wskazuje na dominację mechanizmów obronnych i trudności w regulacji emocjonalnej.
Neurocepcja:
- HRV wpływa na zdolność organizmu do podświadomego wykrywania sygnałów bezpieczeństwa lub zagrożenia w otoczeniu (neurocepcji).
- Osoby z niską HRV mogą częściej postrzegać neutralne bodźce jako zagrożenie, co zaburza ich funkcjonowanie społeczne.
Adaptacja społeczna:
- Wysoka HRV umożliwia elastyczne dostosowywanie się do sytuacji społecznych, wspierając budowanie relacji i współpracę.
- Niska HRV może prowadzić do unikania kontaktów społecznych i większej reaktywności emocjonalnej w stresujących sytuacjach.
Znaczenie kliniczne
HRV jest coraz częściej wykorzystywane w badaniach i terapiach, zwłaszcza w kontekście traumy, lęku i depresji:
- Biofeedback HRV: Uczy pacjentów zwiększania zmienności rytmu serca poprzez kontrolę oddechu i relaksację, co może poprawić zdolności regulacyjne.
- Terapie oparte na teorii poliwagalnej: Skupiają się na stymulacji nerwu błędnego, aby poprawić HRV i zdolność do odczuwania bezpieczeństwa w relacjach.
Podsumowanie
HRV jest wskaźnikiem zdrowia autonomicznego układu nerwowego i zdolności adaptacyjnych organizmu. W teorii poliwagalnej odzwierciedla funkcjonowanie brzusznej gałęzi nerwu błędnego, która wspiera regulację emocji, adaptację społeczną i reakcje na stres. Wysoka HRV jest oznaką zdrowia i elastyczności, podczas gdy niska HRV wiąże się z trudnościami emocjonalnymi i społecznymi.
Co mówi zmienność rytmu serca (HRV) o Twoim zdrowiu i stresie?
Wysoka i niska zmienność rytmu serca (HRV) oznaczają różnice w czasie między kolejnymi uderzeniami serca w ciągu minuty, co można zaobserwować w ich regularności.
1. Wysoka zmienność rytmu serca (HRV):
Odstępy między uderzeniami serca są zróżnicowane. Przykładowo, odstęp między jednym uderzeniem a kolejnym może wynosić:
800 ms (milisekund),
1000 ms,
850 ms, itd.
Serce nie bije w idealnie równych odstępach, co świadczy o elastycznym układzie autonomicznym.
Wysoka HRV wskazuje na zdolność szybkiej adaptacji do zmieniających się potrzeb organizmu, np. podczas odpoczynku lub stresu.
Brzmienie: W przypadku wysokiej HRV serce bije w sposób nieco „nierównomierny” podczas spokojnego oddychania – bicie dostosowuje się do cyklu oddechowego: przyspiesza podczas wdechu i zwalnia przy wydechu.
2. Niska zmienność rytmu serca (HRV):
Odstępy między uderzeniami serca są bardziej jednolite, np.:
900 ms,
900 ms,
900 ms.
Serce bije z niemal równą regularnością, co wskazuje na słabą regulację przez układ przywspółczulny (parasympatyczny).
Niska HRV może sugerować przeciążenie stresem, zmęczenie, problemy zdrowotne lub trudności z adaptacją do zmian.
Brzmienie: Niska HRV sprawia, że serce bije w sposób „monotonny”, z niewielkimi różnicami w rytmie – praktycznie bez zauważalnej zmienności.
Jak to zmierzyć?
HRV jest mierzona za pomocą urządzeń, takich jak monitory pracy serca, które rejestrują czas między kolejnymi uderzeniami serca (RR-intervals). Można ją także analizować w spoczynku lub podczas wykonywania określonych zadań.
Wysoka HRV jest pożądana u zdrowych osób, szczególnie w czasie relaksu, natomiast niska HRV może wskazywać na stan przeciążenia organizmu.
Jak ocenić kondycję układu nerwowego? Kluczowe wskaźniki i ich znaczenie
Układ nerwowy można oceniać za pomocą różnych markerów fizjologicznych, które odzwierciedlają jego stan oraz sposób reagowania na bodźce. Oto najważniejsze wskaźniki działania układu nerwowego, podzielone według kategorii:
1. Markery autonomicznego układu nerwowego (AUN):
a) Zmienność rytmu serca (HRV)
Miara elastyczności układu autonomicznego, szczególnie wpływu nerwu błędnego (przywspółczulny układ nerwowy).
Wysoka HRV wskazuje na zdolność do adaptacji i równowagi między reakcją „walcz/uciekaj” a stanem regeneracji.
b) Reakcja skórno-galwaniczna (GSR, EDA)
Pomiar przewodnictwa skóry, który odzwierciedla aktywność układu współczulnego.
Wzrost przewodnictwa skóry wskazuje na pobudzenie, np. w sytuacjach stresowych.
c) Tętno i ciśnienie krwi
Przyspieszone tętno i podwyższone ciśnienie mogą wskazywać na aktywację współczulnego układu nerwowego.
Odzyskanie normy po stresie świadczy o efektywnej regulacji przez układ przywspółczulny.
d) Zmiany w oddychaniu (wzorzec oddechowy)
Płytki i szybki oddech wskazuje na aktywację reakcji stresowej (współczulnej).
Spokojny, głęboki oddech jest związany z działaniem przywspółczulnym i stanem relaksu.
2. Markery centralnego układu nerwowego (OUN):
a) Aktywność fal mózgowych (EEG)
Elektroencefalografia (EEG) mierzy fale mózgowe w różnych częstotliwościach:
Delta (0.5–4 Hz): głęboki sen, regeneracja.
Theta (4–8 Hz): relaksacja, stan medytacji.
Alpha (8–12 Hz): spokojne czuwanie, relaks.
Beta (13–30 Hz): aktywność poznawcza, koncentracja, a czasem stres.
Gamma (30–100 Hz): przetwarzanie złożonych informacji.
b) Reakcja źrenic (pupillometria)
Szybkie rozszerzenie źrenic może wskazywać na pobudzenie układu współczulnego (np. stres, lęk).
Zwężenie źrenic jest związane z reakcją przywspółczulną (relaks, poczucie bezpieczeństwa).
c) Poziom neuroprzekaźników (np. dopamina, serotonina, GABA)
Badania krwi lub płynu mózgowo-rdzeniowego mogą określić poziom neuroprzekaźników odpowiedzialnych za regulację emocji, motywacji i funkcjonowania poznawczego.
3. Markery hormonalne:
a) Kortyzol (hormon stresu)
Wydzielany przez nadnercza w reakcji na stres.
Chronicznie podwyższony poziom kortyzolu może wskazywać na długotrwały stres i problemy z regulacją autonomiczną.
b) Oksytocyna
Związana z poczuciem bezpieczeństwa, więzią społeczną i regulacją emocji.
Wyższy poziom oksytocyny może wskazywać na aktywację układu przywspółczulnego.
c) Adrenalina i noradrenalina
Hormony te są markerami aktywacji współczulnego układu nerwowego w reakcji na zagrożenie.
4. Markery somatyczne:
a) Napięcie mięśniowe
Wzrost napięcia mięśniowego (szczególnie w obszarach karku, ramion czy szczęki) wskazuje na reakcję stresową.
Rozluźnienie mięśni jest związane z działaniem przywspółczulnym.
b) Postawa ciała i mimika twarzy
Otwarta postawa i spokojna mimika sugerują aktywność brzusznej gałęzi nerwu błędnego, związanej z poczuciem bezpieczeństwa.
Sztywna postawa lub wyraz twarzy „zamrożenia” mogą wskazywać na aktywację reakcji obronnych.
5. Markery behawioralne i neuroceptywne:
a) Tempo mowy i ekspresja emocjonalna
Szybka, urywana mowa może wskazywać na stres.
Spokojny ton głosu i płynna mowa są związane z działaniem układu przywspółczulnego.
b) Reakcje społeczne
Ograniczony kontakt wzrokowy lub unikanie interakcji społecznych może wskazywać na trudności w regulacji emocjonalnej i neurocepcji.
Podsumowanie
Wskaźniki takie jak HRV, kortyzol, reakcja skórno-galwaniczna czy aktywność EEG dają kompleksowy obraz funkcjonowania układu nerwowego. W kontekście teorii poliwagalnej szczególnie istotne są te, które odzwierciedlają działanie brzusznej gałęzi nerwu błędnego, wpływając na poczucie bezpieczeństwa, regulację emocji i funkcjonowanie społeczne. Zestawienie tych markerów pozwala nie tylko diagnozować problemy, ale również monitorować postępy w terapii.
Markery bezpieczeństwa: Jak rozpoznać stan spokoju w organizmie?
W stanie bezpieczeństwa, czyli w sytuacji, gdy organizm nie odczuwa zagrożenia, aktywowany jest układ przywspółczulny, szczególnie za pośrednictwem brzusznej gałęzi nerwu błędnego. Oto markery, które sugerują taki stan:
1. Fizjologiczne markery bezpieczeństwa
a) Wysoka zmienność rytmu serca (HRV)
Wysoka HRV jest jednym z najważniejszych wskaźników działania brzusznej gałęzi nerwu błędnego. Wskazuje na elastyczność układu nerwowego i zdolność do adaptacji.
Interpretacja: W stanie bezpieczeństwa HRV wzrasta, co pozwala na spokojne reagowanie na bodźce zewnętrzne.
b) Spokojny oddech
W stanie relaksu oddech jest głęboki, powolny i regularny. Często towarzyszy mu synchronizacja z rytmem serca (tzw. oddechowa arytmia zatokowa).
c) Normalny poziom kortyzolu
W stanie bezpieczeństwa poziom kortyzolu (hormonu stresu) jest niski, co wskazuje na brak aktywacji osi HPA (podwzgórze-przysadka-nadnercza).
d) Stabilne napięcie mięśniowe
Mięśnie, szczególnie w rejonie twarzy (szczęki), karku i ramion, są rozluźnione. W stanie bezpieczeństwa brak jest nadmiernego napięcia lub objawów zamrożenia.
2. Behawioralne markery bezpieczeństwa
a) Kontakt wzrokowy
Osoba czuje się komfortowo w nawiązywaniu i utrzymywaniu kontaktu wzrokowego, co świadczy o aktywacji systemu zaangażowania społecznego.
b) Spokojny ton głosu i ekspresja twarzy
Głos jest płynny, spokojny, o ciepłej barwie (działanie brzusznej gałęzi nerwu błędnego wpływa na mięśnie krtani).
Wyraz twarzy jest otwarty, z naturalnymi reakcjami mimiki, które ułatwiają komunikację społeczną.
c) Płynne ruchy ciała
Ruchy są swobodne, pozbawione napięcia. Brak sztywności czy nerwowych tików wskazuje na brak reakcji „zamrożenia” (freeze) lub gotowości do walki/ucieczki.
3. Neurofizjologiczne markery bezpieczeństwa
a) Aktywność EEG – fale alfa
W stanie bezpieczeństwa dominuje aktywność fal alfa (8–12 Hz), która odzwierciedla spokojny stan czuwania i gotowości do działania.
b) Stabilne reakcje źrenic
Źrenice są umiarkowanie rozszerzone, a ich reakcje są płynne. W stanie bezpieczeństwa układ nerwowy nie generuje nadmiernego pobudzenia współczulnego.
c) Niski poziom przewodnictwa skóry (GSR/EDA)
W stanie relaksu skóra wykazuje niską przewodność elektryczną, co wskazuje na brak pobudzenia współczulnego.
4. Społeczne markery bezpieczeństwa
a) Zaangażowanie społeczne
Osoba w stanie bezpieczeństwa jest bardziej otwarta na interakcje społeczne, nawiązywanie relacji i współpracę. To efekt działania brzusznej gałęzi nerwu błędnego.
b) Zdolność do regulacji emocji
W stanie bezpieczeństwa osoba jest w stanie skutecznie regulować emocje, zachowując spokój i adekwatnie reagując na bodźce.
c) Zachowanie symetrycznej postawy ciała
Brak napięcia w jednej części ciała lub zgarbionej postawy. Osoba w stanie bezpieczeństwa ma zrównoważoną i stabilną postawę.
5. Hormonalne i chemiczne markery bezpieczeństwa
a) Podwyższony poziom oksytocyny
Oksytocyna, hormon związany z więziami społecznymi, wzrasta w stanie bezpieczeństwa. Sprzyja to poczuciu zaufania i więzi.
b) Niski poziom adrenaliny i noradrenaliny
Brak nadmiernego pobudzenia współczulnego układu nerwowego oznacza niskie stężenie tych hormonów.
Podsumowanie
Markery bezpieczeństwa, takie jak wysoka zmienność rytmu serca (HRV), spokojny oddech, niski poziom kortyzolu, naturalna mimika i otwarty kontakt wzrokowy, wskazują na zdrową regulację autonomicznego układu nerwowego. Są one zgodne z działaniem brzusznej gałęzi nerwu błędnego, co w teorii poliwagalnej stanowi fundament dla poczucia bezpieczeństwa i funkcjonowania społecznego.
Oddechowa arytmia serca (RSA): Klucz do zdrowej regulacji układu nerwowego
Oddechowa arytmia serca (RSA) to naturalny i zdrowy fenomen, w którym zmienia się rytm serca w zależności od fazy oddechu. Zjawisko to jest wynikiem aktywności nerwu błędnego, który jest częścią przywspółczulnego układu nerwowego. RSA występuje, gdy tętno przyspiesza podczas wdechu i zwalnia podczas wydechu. To zjawisko wskazuje na elastyczność układu nerwowego, a szczególnie na zdolność układu do dostosowywania się do zmieniających się warunków (np. w kontekście reakcji stresowych lub relaksacyjnych).
Znaczenie RSA w teorii poliwagalnej
RSA jest uważane za wskaźnik zdrowej regulacji autonomicznego układu nerwowego, szczególnie za aktywność brzusznej gałęzi nerwu błędnego. Jest to jedno z głównych kryteriów oceny funkcji układu nerwowego w kontekście teorii poliwagalnej. Wysokie wartości RSA są związane z dobrym stanem zdrowia emocjonalnego, ponieważ sugerują, że organizm potrafi skutecznie regulować reakcje na stres i zmiany w otoczeniu. Z kolei niski poziom RSA jest często związany z problemami zdrowotnymi, takimi jak przewlekły stres, lęk, depresja czy zaburzenia traumy (Porges, 2011; Shaffer & Ginsberg, 2017).
Pomiar RSA
Pomiar RSA odbywa się zazwyczaj za pomocą monitorowania zmienności rytmu serca (HRV), która mierzy różnice w odstępach czasowych między kolejnymi uderzeniami serca. Im wyższa HRV (w tym RSA), tym bardziej zróżnicowana reakcja na oddech, co oznacza lepszą zdolność układu nerwowego do dostosowywania się do zmieniających się warunków.
Zastosowanie kliniczne
Badanie RSA ma szerokie zastosowanie w diagnostyce i leczeniu, zwłaszcza w kontekście chorób psychicznych (np. lęk, depresja) oraz problemów związanych z autonomiczną dysfunkcją, takich jak zespół stresu pourazowego (PTSD) (Laborde et al., 2017).
Bibliografia
Geisler, F. C., Vennewald, N., Kubiak, T., & Weber, H. (2020). The impact of heart rate variability on emotion regulation and social behavior.
Kolacz, J., & Porges, S. W. (2018). Chronic stress and autonomic function.
Laborde, S., Mosley, E., & Thayer, J. F. (2017). Heart rate variability and cardiac vagal control in psychopathology: a review. Biological Psychology.
Porges, S. W. (2011). The Polyvagal Theory: Neurophysiological Foundations of Emotions, Attachment, Communication, and Self-regulation.
Shaffer, F., & Ginsberg, J. P. (2017). An Overview of Heart Rate Variability Metrics and Norms. Frontiers in Public Health.